BUDOWA PANCERZA
Pancerz żółwi jest jedynym przykładem szkieletu zewnętrznego w świecie zwierząt. Karapaks (grzbietowa część pancerza) powstał z przekształconych w płyty żeber i kościstych wyrostków kręgów. Brzuszną część pancerza (plastron) stanowią zmodyfikowane obojczyki i żebra brzuszne. Plastron łączy się z karapaksem przy pomocy spojenia zwanego mostem.
W przekroju poprzecznym wyróżniamy wewnętrzną część kostną i zewnętrzną rogową. Pomiędzy nimi znajduje się cienka, unaczyniona i unerwiona warstwa skóry właściwej. Wytworem naskórka jest zewnętrzna warstwa zbudowana z tarczek rogowych (4 lub 5 par). Pancerz żółwi lądowych jest wysoko sklepiony o kopulastym kształcie. Natomiast żółwie wodne mają płaski pancerz co nadaje opływowy kształt ciała. Jest on jednak mniej odporny na urazy.
USZKODZENIA MECHANICZNE
Przyczyny:
- Upadki z wysokości
- Pogryzienia
- Nadepnięcia
- Wypadki samochodowe
- Powikłania:
Rodzaj powikłań zależy od stopnia uszkodzenia pancerza. Ma on duże zdolności regeneracyjne, dlatego w przypadku niewielkich złamań, pęknięć nie dochodzi do powikłań wtórnych, które zagrażają życiu zwierzęcia. Jednakże w przypadku uszkodzeń otwierających jamę ciała dochodzi do wystawienia narządów wewnętrznych na wpływy środowiska. Urazy dotyczą zazwyczaj bocznych powierzchni. Rzadko dochodzi do złamań wzdłuż karapaksu, gdzie przebiega rdzeń kręgowy. Uszkodzenie tej okolicy może spowodować: zaburzenia układu nerwowego (niedowład, paraliż), układu moczowego (zaczopowanie lub pękniecie wypełnionego pęcherza w wyniku uszkodzenia nerwów odpowiedzialnych za jego opróżnianie). Do poważniejszych uszkodzeń mogą dołączać się groźne powikłania wtórne takie jak krwotoki (wewnętrzne i zewnętrzne), martwicowe zapalenie płuc, obniżając tym samym szanse zwierzęcia na przeżycie.
Leczenie:
Wskazana jest odbudowa skorupy przy użyciu żywicy epoksydowej i materiału z włókna szklanego oraz parenteralnie podawania antybiotyków z wyjątkiem urazów powierzchniowych. Uszkodzenia pancerza powinny być traktowane jako rany a ubytki wypełniane jedynie w przypadku usunięcia zanieczyszczeń i wyeliminowania infekcji. U młodych żółwi łaty powinny być wymieniane wraz ze wzrostem.
MARTWICE PANCERZA
- Powierzchniowa martwica pancerza– najczęściej dotyczą żółwi wodno-lądowych
Przyczyny:
- Zakażenia bakteryjne (głównie Pseudomonas, Citrobacter) – zazwyczaj są powikłaniem uszkodzeń mechanicznych pancerza
- Niewłaściwe warunki higieniczne
- Zła dieta
- Niewłaściwa temperatura otoczenia
- Zbyt duże zagęszczenie w zbiorniku
- Brak miejsc do wygrzewania się
Objawy:
- Ciemnienie i odbarwienie łusek
- Złuszczanie i odstawanie łusek
Zazwyczaj żółw nie wykazuje innych objawów chorobowych na tym etapie. Jeżeli jednak je zignorujemy, infekcja może sięgnąć głębszych warstw, np. warstwy kostnej.
Leczenie:
- Chirurgiczne usunięcie zmienionych chorobowo łusek rogowych
- Antybiotykoterapia po uprzedniej szczegółowej diagnostyce etiologicznej
- Maści
- Poprawa warunków hodowlanych
W okresie leczenia żółwie lądowe trzymamy na suchej powierzchni, natomiast żółwie wodne trzymamy poza wodą.
- Głęboka martwica pancerza
Przyczyny:
- Zaniedbania w leczeniu powierzchniowej martwicy pancerza
Objawy:
Podobne jak w przypadku powierzchniowej martwicy pancerza, jednak sięgają głębszych warstw,
Zgniły zapach
Leczenie - długotrwałe
- Chirurgiczne usunięcie zmienionych chorobowo tkanek po uprzednim znieczuleniuAntybiotykoterapia po uprzedniej szczegółowej diagnostyce etiologicznej
- Systematyczna dezynfekcja miejsc zmienionych
- Poprawa warunków hodowlanych
POROŚNIĘCIE GLONAMI
Przyczyny:
- Niewłaściwie warunki hodowlane
- Dotyczą głównie żółwi wodnych.
Objawy:
- Problemy z linieniem
- Wtórne nadważenia bakteryjne lub grzybicze – przyczyną jest rozwarstwienie łusek
Profilaktyka i leczenie:
- Zalecane jest regularne czyszczenie pancerza.
GRZYBICE PANCERZA
Przyczyny:
- Trichosporon beigelii, Candida sp., Geotrichum candidum
Objawy: objawy infekcji zależą od gatunku grzyba i żółwia oraz warunków utrzymania
- złuszczanie się płytek pancerza
- powstanie kruchych i miękkich miejsc
- białe lub szare naloty
- niewielkie wgłębienia na powierzchni
Leczenie:
- diagnostyka etiologiczna – w celu dokładnej identyfikacji gatunku grzyba
- lecznicze kąpiele oraz miejscowo przymoczki
- parenteralne podawanie witamin oraz innych substancji wzmacniających odporność
- poprawa warunków hodowli.
Podczas leczenia żółwie wodno-lądowe powinny mieć kontakt z wodą jedynie na okres karmienia.
OSTEODYSTROFIA PANCERZA- choroba metaboliczna kości
Przyczyny:
- przewlekły niedobór wapnia lub witaminy D3 w diecie
- zaburzony stosunek Ca : P w diecie; powinien on wynosić 2 : 1 (przy zwiększonej ilości fosforu dochodzi do powstawania nierozpuszczalnych soli wapniowo-fosforowych, co uniemożliwia wchłanianie wapnia w jelitach) ,
- niewłaściwy skład diety – w wielu roślinach (np. szpinak, rabarbar, liście buraczane, w mniejszych ilościach w roślinach kapustowatych – kapusta, brukselka, kalafior, brokuły, kalarepa) występują szczawiany (oxalaty), które wiążą wapń, tworząc nierozpuszczalne i niewchłanialne kompleksy. Dieta bogata w tłuszcze (np. tofu, ziarna roślin oleistych) zaburza metabolizm witaminy D3, a przez to wpływa na spadek wchłaniania wapnia
- brak lub niedostateczny dostęp do promieniowania UVB,
- potencjalnie nadmiar witaminy A w diecie – witaminy A i D3 są wchłaniane w jelicie w ten sam sposób. Jeżeli stosunek witamina A : witamina D3 będzie większy niż 10 : 1, może dojść do całkowitego zatrzymania wchłaniania witaminy D3
Objawy:
- Zmniejszony apetyt lub jego brak
- Apatia
- Zaburzenia w obrębie kośćca (zaawansowane stadium choroby).
- patologiczne złamania kości długich
- zniekształcenie kości długich, kręgosłupa i żuchwy
- zmniejszenie twardości karapaksu i plastronu
- zniekształcenia karapaksu
- przerost tarczki rogowej części twarzowej
- Zaburzenia w układzie mięśniowo-nerwowym (zaawansowane stadium choroby).
- drżenia mięśni
- nadmierna reaktywność na bodźce
- zaburzenia w poruszaniu
- porażenie spastyczne, a następnie wiotkie przy bardzo silnej hipokalcemii
Rozpoznawanie:
- Wywiad – należy zwrócić szczególną uwagę na warunki hodowli, wyposażenie i rodzaj diety.
- Badanie kliniczne
- oglądanie – zwrócić uwagę na sposób poruszania się zwierzęcia, na widoczne deformacje kośćca i obrzęki
- omacywanie – zwracamy uwagę na twardość skorupy.
Badania dodatkowe
- RTG – zmiana gęstości kości, ewentualnie deformacje i złamania, zmiany osteodystroficzne w obrębie kości
- biochemia krwi (szczególnie poziom Ca i P) – w przypadku MBD dochodzi do spadku poziomu wapnia i wzrostu poziomu fosforu, jednakże w niektórych przypadkach poziomy te mogą mieścić się w granicach normy
Leczenie:
Sposób leczenia jest uzależniony od stopnia zaawansowania choroby. We wczesnych stadiach wystarczy poprawa warunków hodowli:
zadbanie o źródło promieniowania UVB. Należy dokładnie omówić z właścicielem rodzaje źródeł UVB (świetlówki, żarówki kompaktowe, ultravitalux),
zmodyfikowanie diety stosownie do wymagań danego gatunku oraz zalecenie odpowiednich preparatów mineralno-witaminowych.
W przypadkach zaawansowanej choroby, gdy dochodzi do hipokalcemii i porażeń, należy jak najszybciej rozpocząć terapię płynami, zadbać o podniesienie temperatury ciała i podać wapń w postaci 10% glukonianu albo mleczanu, aż do ustąpienia porażeń, a następnie przejść na suplementację doustną glukonolaktobionianem
Nazwa polska Nazwa łacińska Stężenie wapnia mg/dL Stężenie fosforu mg/dL
żółw promienisty Testudo (Geochelone) radiata 6,1-18 2,1-8,4
Żółw żabuti, leśny Geochelonecarbonaria 9,1-15,8 1,8-5,8
Żółw gwiaździsty Geocheloneelegans 5,4-22 2,2-5,7
Gopherusagassizii 9,6-10,3 1,2-13,5
Żółw norowy Gopheruspolyphemus 10-14 1-3,1
Testudospp. 2,3-4 –
Żółw pustynny Geochelonesulcata 6,6-19,2 1,5-7,8
Żółw lamparci Geochelonepardalis 9,1-22,1 1,7-6,6
Geochelone sp . 6-20 1,6-12,1
Żółw czerwonolicy Trachemysscripta 8,3-18 2,7-7,7
Żółw malowany Chrysemyspicta 5,5-19 1,7-17
HEKSAMITOZA
Przyczyny:
- Inwazja pierwotniaków z rodzaju Hexamita
Objawy:
Pierwotniaki bytują w nerkach oraz wątrobie, prowadząc do niewydolności tych narządów. W wyniku zaburzeń wchłaniania wapnia witaminy A itd., dochodzi do odwapnienia i wtórnego MBD. W naszych warunkach z podejrzeniem tej choroby zwykle mamy do czynienia w przypadku młodych żółwi obszaru śródziemnomorskiego
Leczenie:
- diagnostyka etiologiczna
- antybiotykoterapia
- dezynfekcja terrarium
INNE:
- Problemy z linieniem i zaleganiem starego naskórka
- Przyczyną są złe warunki hodowlane: brak przedmiotów (gałęzi korzeni kamieni) w terrarium ułatwiających usunięcie starego naskórka. Zbyt długo zalegające martwe fragmenty naskórka mogą prowadzić do opisanych wyżej porośnięć glonami czy martwic pancerza.
- Obecność wybroczyn na pancerzu
- Występuję często przy infekcjach ogólnoustrojowych.
- Wady genetyczne takie jak:
- Podwojenie liczby tarczek kręgowych lub żebrowych
- Wrodzona kifoza
Bibliografia:
- www.terrarium.com.pl
- „Powszechnie występujące choroby gadów i ich terapia” – Shawn P. Messonier, D.V.M.
Opracował
Jakub Fatyga ze współpraca z Natalia Rafałowicz i Justyna Kot