Niedobory witaminy D u gadów.
Funkcjami Witaminy D w organizmie zwierzęcia jest między innymi:
-wpływa na mineralizację kości i funkcjonowanie układu kostnego,
-decydując o właściwym stanie kostek ucha wewnętrznego,
-działa na komórki szpiku kostnego,
-odpowiada za gęstość i stan uzębienia,
-reguluje gospodarkę wapniowo - fosforanową,
-reguluje wydzielanie insuliny i wpływa na poziom cukru we krwi,
-wspomaga system immunologiczny,
-działa przeciwbakteryjnie,
-zapobiega powstawaniu nowotworów
-korzystnie wpływa na układ nerwowy, skurcze mięśni i serca.
Przyczynami niedoboru mogą być:
-Niedobór produkcji,
-Zmniejszona produkcja ze względu na sezonowy brak ekspozycji na światło słoneczne,
-utrudniona penetracja promieniowania słonecznego ultrafioletowego w głąb skóry, zmniejsza produkcję witaminy D3,
-Niskie spożycie wit.D3
-Znaczne zmniejszenie zdolności produkcji witaminy D u osobników starszych
-Zaburzenia wchłaniania z powodu choroby nerek lub zaburzenia trawienia
Nadmiar witaminy D:
Witamina D nie należy do witamin toksycznych dlatego rzadko mamy doczynienia z hiperwitaminozą. Dotychczasowo opisano tylko jeden przypadek u żółwi leśnych, u których doszło do drastycznego zmineralizowania tkanek miękkich w wyniku podawania nieprawidłowych pokarmów.
Niedobory Witaminy D prowadzące do chorób
U żółwi i terapen witamina D3 działa jako aktywny polimer w momencie, gdy nieczynna jest witamina D1. Na drodze przemian metabolicznych prowadzi do produkcji aktywnej substancji 1, 25 dwuhydroksycholikalcyferolu, identycznie jak u ptaków i ssaków. Jak wynika z wielu obserwacji zapotrzebowanie pokarmowe na witaminę D3 jest związane z wzajemnym stosunkiem Ca : P zawartych w pokarmie.
U młodych żółwi i terapen badania histologiczne przypadków chorobowych, które były rozpoznane jako krzywica ujawniły odwapnienie kości.
Ekstrapolacja od wyższych kręgowców i innych gadów zmienia się od 10 do 100 j.m. na kilogram masy ciała na dzień.
♦ MBD - METABOLICZNE CHOROBY KOŚCI U GADÓW
Bezpośrednią przyczyną metabolicznej choroby kości jest zaburzenie gospodarki w organizmie zwierząt trzema składnikami odżywczymi- wapniem, witaminą D3 oraz fosforem. Jednak najważniejszym elementem powodującym rozwój choroby jest odwapnienie, lub też niemożliwość przyswajania wapnia z powodu braku niezbędnych w tym procesie substancji - witamina D3.
Nie jest to samoistna jednostka chorobowa, lecz zespół zaburzeń prowadzących do zmian w układzie kostnym . U gadów termin MBD należy stosować zawsze z dodatkowym określeniem przyczyny. Przyczyny te można podzielić na żywieniowe i poza żywieniowe.
Najczęstszą postacią żywieniową (NMBD – nutritional metabolic bone disease) jest wtórna żywieniowa nadczynność przytarczyc (NSHP)
Do NSHP dochodzi na skutek:
-przewlekłego niedoboru wapnia lub witaminy D3 w diecie,
- zaburzonego stosunku wapnia do fosforu w diecie; powinien on wynosić 2 : 1, ponieważ przy zwiększonej ilości fosforu dochodzi do powstawania nierozpuszczalnych soli wapniowo-fosforowych, co uniemożliwia wchłanianie wapnia w jelitach
- niewłaściwego składu diety – w wielu roślinach np. szpinak, rabarbar, liście buraczane, w mniejszych ilościach w roślinach kapustowatych – kapusta, brukselka, kalafior, brokuły, kalarepa, występują szczawiany, które wiążą wapń, tworząc nierozpuszczalne i niewchłanialne kompleksy. Dieta bogata w tłuszcze zaburza metabolizm witaminy D3, a przez to wpływa na spadek wchłaniania wapnia
- braku lub niedostatecznego dostępu do promieniowania UVB
- potencjalnie nadmiaru witaminy A w diecie – witaminy A i D3 są wchłaniane w jelicie w ten sam sposób. Jeżeli stosunek witamina A : witamina D3 będzie większy niż 10 : 1, może dojść do całkowitego zatrzymania wchłaniania witaminy D3
NSHP może występować u wszystkich gadów i płazów, lecz przeważnie dotyczy jaszczurek i żółwi . Najczęstszymi pacjentami lecznic są legwany zielone, agamy brodate, kameleony oraz żółwie wodne i lądowe. U węży choroba ta występuje stosunkowo rzadko i dotyczy najczęściej osobników utrzymywanych przez długi czas na diecie składającej się tylko z mysich osesków .
Gady o dziennym trybie życia pod wpływem promieniowania produkują w skórze z 7-dehydrocholesterolu nieaktywną formę witaminy D3. Ta nieaktywna postać jest przekształcana w wątrobie w 25-hydroksycholekalcyferol, który w nerkach podlega dalszej hydroksylacji i powstaje 1,25-dichydroksycholekalcyferol. Związek ten jest niezbędny w procesie wchłaniania wapnia z jelit do krwi. W roślinach występuje witamina D2, brak jednak badań nad zdolnością wykorzystywania tej formy witaminy przez gady. Niektóre gatunki, w tym legwan zielony, nie są w stanie wykorzystać witaminy D3 podawanej doustnie, gdyż nie wchłaniają jej w jelitach.
Za gospodarkę wapniem i fosforem w organizmie odpowiadają dwa hormony. Parathormon , produkowany przez przytarczyce, jest odpowiedzialny za zwiększanie poziomu wapnia we krwi, a kalcytonina, która u gadów jest produkowana przez skupiska komórek zwane ciałkami skrzelowymi , obniża poziom wapnia we krwi poprzez zahamowanie działalności osteoklastów, stymulację osteoblastów i zwiększenie wydalania wapnia z moczem. W przypadku nieodpowiedniej diety lub braku dostępu do UVB dochodzi do spadku poziomu wapnia we krwi. Powoduje to wzrost wydzielania parathormonu, który zwiększa poziom wapnia we krwi poprzez zwiększenie jego resorpcji z kości, zwiększenie zwrotnego wchłaniania wapnia z moczu i stymulację produkcji 1,25-DHCC, a jednocześnie obniża poziom fosforu we krwi poprzez zwiększenie jego wydalania wraz z moczem. W sytuacji gdy stan taki utrzymuje się dłuższy czas, dochodzi do zużycia rezerw wapnia w kościach, co prowadzi do zmniejszenia twardości i zmian zwyrodnieniowych w obrębie kości. U młodych osobników taki stan nazywany jest krzywicą, u dorosłych – osteomalacją.
Najczęstsze błędy hodowlane prowadzące do rozwoju MBD:
♦ Brak źródła promieniowania UVB - do prawidłowego przyswajania wapnia przez organizm agam niezbędna jest witamina D3, którą zwierzęta potrafią samodzielnie syntetyzować, jednak aby proces ten był możliwy potrzebny jest dostęp do odpowiedniego spektrum promieniowania UVB. W naturalnym środowisku agamy są nieustannie wystawione na działanie promieni słonecznych zawierających całe spektrum światła, dzięki czemu synteza i utrzymanie w organizmie witaminy D3 nie jest problemem. Natomiast w warunkach hodowlanych zwierzęta skazane są na sztuczne źródła promieniowania, takie jak np. odpowiednie żarówki i świetlówki terrarystyczne przeznaczone dla gadów o dużym zapotrzebowaniu na promieniowanie UVB. Przy braku witaminy D3 agama nie może korzystać z wapnia podawanego wraz z pokarmem.
♦ Wzbogacanie pokarmu w witaminę D3 może zrekompensować zwierzęciu niemożliwość jej syntezy. Jednakże z obserwacji wynika, że w realiach polskich hodowli agamy trzymane bez dostępu do UVB nie mają szans na prawidłowy rozwój. Dzieje się tak ponieważ przez większość roku panują warunki uniemożliwiające wystawianie zwierząt na działanie promieni słonecznych. Dodatkowo dieta agam składa się głównie z pokarmu hodowlanego, mającego znacznie mniej korzystny stosunek wapnia do fosforu w porównaniu do owadów pozyskanych z natury.
♦ Nadmierne wzbogacanie pokarmu w witaminę D3 może zatrzymać skuteczne przyswajanie pozostałych witamin przez organizm zwierzęcia, co prowadzi do innych schorzeń.
♦ Pokarm ubogi w wapń lub posiadający nieodpowiedni stosunek wapnia do fosforu - wapń i fosfor stanowią podstawowy budulec szkieletu zwierząt. Pierwiastki te w naturze pozyskiwane są z wody deszczowej, skał, gleby oraz bardzo urozmaiconej diety, natomiast w warunkach hodowlanych jedynie odpowiednia kompozycja pokarmowa umożliwi agamom prawidłowy rozwój.
♦ Długotrwałe stosowanie monodiety lub diety składającej się wyłącznie z owadów hodowlanych szybko doprowadzi do poważnych niedoborów wapnia. Z tego też powodu należy u młodych osobników wzbogacać pokarm w preparaty wapniowe, u starszych natomiast powinno się częściowo ograniczyć podawanie wapnia na korzyść pokarmu roślinnego mającego korzystny stosunek wapnia do fosforu , np.: mniszka lekarskiego, ziół, kiełków fasoli, czy też lucerny.
♦ Pokarmy zawierające zbyt dużo fosforu zaburzają gospodarkę wapniem i witaminą D3.
♦ Podawanie pokarmu zawierającego szczawiany - Obecność szczawianów w organizmie agam uniemożliwia efektywne przyswajanie wapnia z pokarmu, dlatego też należy absolutnie unikać w diecie zwierząt roślin bogatych w szczawiany, do których należą m.in.: sałata, szpinak, rabarbar, botwinka, owoce cytrusowe.
W tej chorobie do objawów należą:
1. Zaczerwienienie końcówki języka (wczesne stadium choroby).
2. Wypadanie kloaki (wczesne stadium choroby).
3. Zmniejszony apetyt lub jego brak.
4. Apatia.
5. Zaburzenia w obrębie kośćca (zaawansowane stadium choroby):
– patologiczne złamania kości długich
– zniekształcenie kości długich, kręgosłupa i żuchwy
– obrzęk i zmniejszenie twardości kości długich i żuchwy (tzw. gumowa żuchwa)
– horyzontalne ustawienie łopatek
– zmniejszenie twardości karapaksu i plastronu (żółwie)
– zniekształcenia karapaksu (żółwie)
– przerost tarczki rogowej części twarzowej (żółwie)
6. Zaburzenia w układzie mięśniowo-nerwowym (zaawansowane stadium choroby):
– drżenia mięśni
– drgawki palców i kończyn
– nadmierna reaktywność na bodźce
– zaburzenia w poruszaniu, chodzenie na nadgarstkach, ciągnięcie zadu przy chodzeniu
– porażenie spastyczne, a następnie wiotkie przy bardzo silnej hipokalcemii
Wypadnięcie kloaki u gekona.
Zaburzenia w obrębie kośćca - Obrzęk nasady dalszej kości udowych
Nienormalne otwieranie jamy ustnej, wynikające ze zmniejszenia twardości żuchwy, widoczne zaczerwienienie końcówki języka
Skrócenie żuchwy u legwana zielonego
MBD u żółwia mauretańskiego
Zapadnięty karapaks przy MBD
Skrócenie żuchwy - typowy objaw MBD u legwanów zielonych
Leczenie niedoborów
Terapia rozpoczyna się od zainicjowania pojedynczych pozajelitowych dawek 500 do 1000 j .m. witaminy D3/kg masy ciała.
Istotna jest również zmiana diety. W przypadku braku doskonałej diety, podaje się 50 % pełnoporcjowej kanny dla kotów w stosunku do wszystkich terapen. Umożliwi to prawidłowy wzrost i wapnienie szkieletu.
U żółwi czerwonolicych najlepsze efekty uzyskano stosując produkty (Cannix, Hope farms, Woerden, the Netherlands) zawierające 11,65 % Ca, 0,4 % P i 20.000 j.m. witaminy D3, stosowane także do nacierania mięsa.
W leczeniu MBD, należy przede wszystkim stworzyć zwierzętom odpowiednie warunki do rozwoju. W przypadku gdy w terrarium agam jest zainstalowane źródło promieniowania UVB należy wymienić je na nowe, a w przeciwnym wypadku niezbędny jest szybki zakup odpowiednich akcesoriów. Lampę należy zamontować tak aby zwierzę mogło pod nią podejść na odległość efektywnej emisji promieniowania UV (ok. 25 - 30 cm). W przypadku stosowania świetlówek rurowych zalecamy dodatkowo montaż odbłyśnika, który umożliwia kierunkowanie emitowanego promieniowania.
Należy także zapewnić zwierzęciu urozmaiconą dietę składającą się przede wszystkim z pokarmu bogatego w wapń i fosfor występujących w stosunku około 2:1. Jeśli choroba jest daleko posunięta i możemy zaobserwować znaczne osłabienie kości, należy odstawić twardy pokarm roślinny i zwierzęcy, aby nie dopuścić do złamania szczęki. W takich przypadkach zwierzętom można podawać papkę z owadów wzbogaconą w wapń i przetarte warzywa. Wielu hodowców sugeruje również stosowanie pokarmu przeznaczonego dla małych dzieci. Jednak przed jego podaniem należy sprawdzić czy papka nie zawiera niewskazanych dla gadów substancji.
W początkowych stadiach choroby często wystarczy zwiększenie częstotliwości podawania suplementów zawierających wapń do około 4-5 razy w tygodniu . Natomiast w przypadkach znacznego odwapnienia często niezbędne będą wizyty u weterynarza w celu podania zastrzyków z wapniem i witaminą D3. Jednak przed terapią w razie niepewności warto zrobić badanie krwi, w celu ustalenia poziomu wapnia we krwi, co pozwoli ustrzec zwierze przed niebezpiecznymi skutkami przedawkowania.
Terrarium dla chorych zwierząt powinno być przede wszystkim pozbawione wszelkich elementów do wspinania, jak np.: ścianki, konary, wysokie kamienie. Takie rozwiązanie pozwoli zminimalizować ryzyko złamania osłabionych kończyn w wyniku skoku lub upadku. Pamiętajmy również aby odpowiednio ustawić świetlówkę, tak aby przy braku wysokich elementów agama mogła korzystać z promieniowania UVB.
Dodatkowo, podobnie jak w większości stanów chorobowych, należy utrzymywać optymalne warunki temperaturowe oraz dbać o regularne pojenie zwierząt, aby nie dopuścić do odwodnienia.
W USA stworzono schemat leczenia NSHP przy użyciu SCT u legwanów zielonych:
1. I wizyta
– wywiad i badanie kliniczne
– diagnostyka (RTG, biochemia)
– witamina D3 400 IU/kg i.m.
– calcium glubionate 23 mg/kg p.o., podzielone na dwie dawki (przez cały okres leczenia)
– poprawa warunków i żywienia
– ewentualnie zalecenie wspomagania karmienia (karmienie na siłę)
2. II wizyta (po tygodniu)
– witamina D3 400 IU/kg i.m.
– pierwsza iniekcja kalcytoniny 50 IU/kg i.m. (tylko u pacjentów z ustabilizowanym poziomem wapnia)
3. III wizyta (po tygodniu)
– druga iniekcja kalcytoniny 50 IU/kg i.m.
Rokowanie
W przypadku NSHP rokowanie jest uzależnione od stopnia zaawansowania choroby. Generalnie leczenie może trwać do 6 miesięcy, lecz przy zastosowaniu SCT okres leczenia skraca się do 4-6 tygodni. Należy jednak pamiętać, że wszelkie deformacje kośćca nie ulegną cofnięciu. Osobniki dotknięte takimi zmianami mogą w większości przypadków dobrze funkcjonować. Czasami jednak zmiany w obrębie kośćca mogą powodować trwałe porażenia, utrudnione oddawanie kału i moczu lub brak możliwości ich oddawania, uniemożliwiać pobieranie pokarmu. W takich przypadkach należy brać pod uwagę eutanazję. U samic, które w okresie młodzieńczym miały problemy i dotknięte są zmianami krzywiczymi, dodatkowe problemy mogą pojawić się w okresie rozrodczym. Deformacje miednicy mogą uniemożliwić złożenie jaj. W przypadku takich samic rozsądnym wyjściem jest wcześniejsza sterylizacja.
♦ Osteodystrofia pokarmowa
Jest to choroba metaboliczna kości, zwana również gumową żuchwą. Jest najczęściej występującym schorzeniem u legwanów. Osteodystrofia pokarmowa wywołana jest niedoborem wapnia i witaminy D w diecie. Mogą do niej prowadzić także:
-zwiększony poziom fosforu w przyjmowanym pokarmie,
-schorzenia nerek
-schorzenia wątroby
-zaburzenia dotyczące tarczycy lub przytarczyc.
Jednym z pierwszych objawów choroby jest obrzęk żuchwy. W późniejszym etapie dochodzi do obrzęku kończyn, zwierzę słabnie, staje się ospałe, traci apetyt.
W wyniku ścieńczenia istoty korowej kości dochodzi do złamań patologicznych kości długich, a niekiedy do porażeń w związku z uszkodzeniem kręgów i rdzenia kręgowego.
Mogą wystąpić drżenia mięśniowe, podpieranie się na kościach stępu lub nadgarstka, co jest wyrazem osłabienia zwierzęcia.
Leczenie
Gdy zwierze zachowuje apetyt oraz wigor zwykle leczone jest w domu. Właściciel sam może podawać wapń i witaminy w formie doustnej lub iniekcjach. Należy również zapewnić zwierzęciu źródło promieniowania UV. Powrót do zdrowia zwierzęcia widoczny jest po 4-6 tygodniach.
Właściciela należy poprosić o usunięcie z terrarium wszystkiego poza jedzeniem i miseczką z wody. Kości chorego podopiecznego są tak kruche, że upadek z miejsca, w którym lubi się wygrzewać, czy przygniecenie kawałkiem pnia grozi niebezpiecznym złamaniem.
Rokowanie dla zwierząt w letargu i bez apetytu jest bardzo ostrożne, stosuje się intensywną terapię w takich przypadkach.
Witaminy jako suplementy diety
Obecnie na rynku dostępna jest szeroka gama witamin dla gadów. Większość z nich jest w postaci sypkiej aczkolwiek od kilku lat dostępnych jest kilka produktów w postaci płynnej, które można dodawać do wody.
Ważnym jest, aby preparat zawierał podstawowe witaminy oraz minerały niezbędne gadom do prawidłowego rozwoju. Koniecznie kupmy taki preparat, który będzie zawierał też witaminę D3, która jest niezbędna do przyswajania wapnia.
Należy brać pod uwagę, że nie każdy preparat witaminowy będzie smakował naszym podopiecznym. Może się okazać, że smak, czy zapach kupionych witamin nie będzie odpowiadał naszemu pupilowi i będziemy zmuszeni przetestować kolejne.
W przypadku gekonów lamparcich witaminy stosowane do wody wiążą się z pewnymi ograniczeniami i zalecane jest stosowanie ich tyko w konkretnych przypadkach, gdy nie sprawdzają się witaminy w proszku.
Witaminy w płynie mogą być wybawieniem:
-Jeśli zwierze nie chce jeść obsypanej suplementami karmówki.
-Jeśli robi sobie długotrwałe głodówki a tym samym nie przyjmuje witamin na karmówce.
W przypadku decyzji o przejściu na witaminy w płynie jedynym warunkiem, jaki musi być spełniony jest nasza 100% pewność, że zwierze pije wodę z miseczki, do której mamy zamiar dodawać witamin.
Opracowała Olimpia Świeboda, Oliwia Szopinska
Zdjęcia dzięki uprzejmości lek.wet. Marta Marciniak, z artykułu http://www.terrarium.com.pl/zobacz/chow-bezterraryjny-u-gadow-krotkotrwale-i-dlugotrwale-skutki-2387.html.
